ایران سرزمین همیشه جاوید

فتح خرمشهر

به قلم : سامان  تاریخ نگارش: یک شنبه 13 مرداد 1392

خرمشهر براي نيروهاي بعثي به منزله مهمترين برگ برنده در جريان جنگ تحميلي به شمار مي‌رفت و به همين خاطر است كه آزادسازي اين شهر در تاريخ جنگ ايران و عراق از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. حفط خرمشهر براي بعثي‌ها از چنان اهميتي برخوردار بود كه ارتش اين كشور قبل از خروج از اين شهر با انتشار اطلاعيه‌اي دفاع از آن را به منزله دفاع از بصره، بغداد و تمام شهرهاي عراق دانست. سلسله عملياتي كه تا قبل از بيت‌المقدس توسط رزمندگان ايراني صورت گرفت سبب شد نقاط زيادي از سرزمين‌هاي اشغالي به تصرف ما درآيد اما رويارويي نيروهاي رزمي دو كشور در اين منطقه و پيروزي هر يك از طرفين درگير مي‌توانست سرنوشت نهايي چنگ را در مسير مشخص قرار دهد. وقتي نيروهاي ايراني اطراف خرمشهر مستقر شدند و درصدد تهيه و تدارك عملياتي بزرگ بودند دستگاه تبليغاتي رژيم بعثي از همه امكانات خود براي القائات رواني جهت نانوان نشان دادن ايران براي تصرف اين منطقه حساس بهره گرفت. هنگامي كه مرحله اول و دوم عمليات بيت‌المقدس به پايان رسيد و رزمندگان ما در اطراف خرمشهر مستقرشدند، راديوي رژيم بعثي، مي‌كوشيد در تبليغات كاذب خود، حضور نيروهاي عراق را در خرمشهر به رخ بكشد تا توجيهي براي ترميم روحيه نيروهاي شكست خورده و رو به هزيمت عراق باشد. فتح خرمشهر در زماني كمتر از 24 ساعت، موجب شد كه بخش قابل توجهي از نيروهاي مهاجم عراقي به اسارت نيروهاي جمهوري اسلامي ايران درآيند. نيروهاي ايراني قبل از تصرف خرمشهر سلسله عمليات ثامن الائمه را براي شكستن حصر آبادان آعاز كردند و به موفقعيت‌هاي چشمگيري دست يافتند. اكنون شرايط براي انجام يك عمليات بزرگ فراهم بود و بدين ترتيب عمليات بزرگ بيت‌المفدس از دهم ارديبهشت ماه تا چهارم خرداد ما 1360 به طول انجاميد. منطقه عمومي عمليات بيت المقدس در ميان چهار مانع طبيعي محصور بود كه از شمال به رودخانه كرخه كور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه كارون و از غرب به هورالهويزه منتهي مي‌شد. منطقه مزبور به جز جاده نسبتا مرتفع اهواز - خرمشهر، فاقد هر گونه عارضه مهم براي پدافند است. همين امر موجب شد تا زمين منطقه - به دليل مسطح بودن - براي مانور زرهي مناسب، و براي حركت نيروهاي پياده - به دليل در ديد و تير قرار داشتن - نامناسب باشد. نقاط حساس و استراتژيك منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حميد، جفير، جاده آسفالت اهواز - خرمشهر، شهر هويزه و رودخانه‌هاي كارون، كرخه كور و اروند بود. تا قبل از آغاز عمليات بيت المقدس، استعداد نيروهاي دشمن به ترتيب زير بود: - لشكر 6 زرهي؛ از جنوب رودخانه كرخه تا هويزه. - لشكر 5 مكانيزه؛ از غرب اهواز تا روستاي سيد عبود. - لشكر 11 پياده از سيد عبود تا خرمشهر - تيپ هاي 22، 48، 44 مامور حفاظت از خرمشهر بودند. - لشكر 3 زرهي در شمال خرمشهر. با شروع عمليات نيز يگان‌هاي ديگري از ارتش عراق به منطقه اعزام شدند كه در مجموع تمامي يگان‌هايي كه در منطقه درگيري حضور يافتند، عبارت بودند از: - لشكر 5 مكانيزه؛ شامل: تيپ هاي 26 و 55 زرهي و تيپ هاي 15 و 20 مكانيزه. - لشكر 6 زرهي؛ شامل: تيپ‌هاي 16 و 30 زرهي و تيپ 25 مكانيزه. - لشكر 3 زرهي؛ شامل: تيپ‌هاي 6،12 و 53 زرهي و تيپ 8 مكانيزه. - لشكر 9 زرهي؛ شامل: تيپ‌هاي 35 و 43 زرهي و تيپ 14 مكانيزه. - لشكر 10 زرهي؛ شامل: تيپ‌هاي 17 زرهي و 24 مكانيزه. - لشكر 11 پياده؛ شامل: سه تيپ سازمان 44، 48 و 49 پياده و سه تيپ تحت امر 45 ، 113 و 22 پياده. - لشكر 12 زرهي؛ شامل: تيپ‌هاي 46 مكانيزه و 37 زرهي. - لشكر 7 پياده؛ شامل: تيپ‌هاي 19 و 39 پياده. - تيپ مستقل 10 زرهي. - تيپ‌هاي مستقل 109، 419، 416، 90، 417، 601، 602، 605، 606، 409، 238 و 501 پياده. - تيپ‌هاي 31، 32 و 33 نيروي مخصوص. - تيپ‌هاي 9، 10 و 20 گارد مرزي. - تعداد 30 گروهان كماندو. - تعداد 10 قاطع جيش الشعبي‌(هر قاطع 450 نفر). - گردان تانك مستقل سيف سعد. - گردان‌هاي شناسايي حطين، صلاح الدين، حنين. - توپخانه دشمن نيز از 530 قبضه توپ در انواع مختلف تشكيل شده بود كه به طور تقريبي عبارت بود از 30 گردان. مرحل اول از روز 9تا 16 ارديبهشت در محور قرارگاه قدس (شمال كرخه كور) به دليل هوشياري دشمن و وجود استحكامات متعدد، پيشروي نيروها به سختي امكان‌پذير بود و در اين ميان تنها تيپ‌هاي 43 بيت‌المقدس و 41 ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور كرده و منطقه‌اي در جنوب رودخانه كرخه كور را به عنوان سرپل تصرف كنند. عدم پوشش جناحين اين يگان‌ها باعث شده بود كه فشار شديد دشمن برآن‌ها وارد شود. در محور قرارگاه فتح، يگان‌هاي خودي ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده اهواز - خرمشهر رسانده و به ايجاد استحكامات و جلوگيري از نقل و انتقالات و تحركات دشمن در جاده مذكور پرداختند. در محور قرارگاه نصر، به دليل تاخير در حركت و وجود با تلاق در كنار جاده اهواز - خرمشهر و هم چنين تمركز دشمن در شمال خرمشهر، نيروهاي اين قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست يافته و با قرارگاه فتح الحاق كنند. الحاق كامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنين تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور كار عمليات شب دوم قرار گرفت كه با انجام آن تا حدودي اهداف مورد نظر محقق شد، ليكن برخي رخنه ها همچنان باقي بود تا اين كه سرانجام پس از 5 روز، جاده اهواز - خرمشهر از كيلومتر 68 تا كيلومتر 103 تثبيت و كليه رخنه ها ترميم شد. در اين مرحله رزمندگان اسلام ضمن تصرف و تحكيم سرپل ، تلاش كردند تا نيروهاى عراقى را در جبهه كرخه كور و فكه درگير نگه دارند. دشمن با شروع مرحله اول عمليات اقدام به اعزام نيرو به منطقه و تقويت نيروهايش در شلمچه و خط مرزى كرد و ابتدا تلاش نمود كه با انجام يك تك ، منطقه سرپل را بازپس گيرد و يا حداقل سازماندهى نيروهاى خودى را بر هم بزند. و مانع از تثبيت منطقه سرپل وانجام مرحله دوم عمليات شود. مرحله دوم از 17 ارديبهشت تا 21 ارديبهشت تاكتيك رزمندگان اسلام در عبور از رودخانه ، دشمن را كاملا غافلگير كرد، به گونه اى كه دشمن آشفتگى و از نظر روحى در شرايط بحرانى قرار گرفت و رزمندگان اسلام به پيشروى خود از سرپل ادامه ، و با موفقيت قسمتى از خط مرز را تاءمين كردند و نيروهاى دشمن را منهدم ساختند. نيروهاى عراقى از جبهه كرخه كور عقب نشينى كردند و قرارگاه نصر تلاش كرد تا خرمشهر را احاطه كند. در شرايط بوجود آمده دشمن دچار سردگمى ، و از سه طرف احساس خطر مى كرد. بدين ترتيب كه عقبه لشكرهاى 5 و 6 در معرض تهديد جدى قرار داشت ، عقبه كليه نيروهايى كه در خرمشهر استقرار داشتند، تهديد مى شد، همچنين در شرايطى كه هيچ گونه مواضع دفاعى مستحكمى براى حفظ شهر بصره وجود نداشت ، اين شهر در برابر رزمندگان اسلام قرار گرفته بود. از اين رو فرماندهى دشمن دچار ترديد شده بود كه براى حفظ مناطق اشغالى و خرمشهر تلاش كند يا براى حفظ بصره. مرحله سوم عمليات در 22 تا 31 ارديبهشت پس از مرحله دوم عمليات ، برترى رزمندگان اسلام نسبت به دشمن قطعى شد و ابتكار عمل به طور كامل در اختيار رزمندگان اسلام قرار گرفت . از اين پس تصميم گيرى در جبهه خودى به آسانى و در جبهه دشمن با سخنى و سردرگمى صورت مى گرفت . نيروهاى اسلام پيشروى مى كردند، و دشمن مردد و مرتب در حال عقب نشينى و فرار بود. با پيدايش شرايط جديد و آگاهى از اضمحلال دشمن ، فرماندهان در قرارگاه مركزى كربلا تشكيل جلسه دادند تا علاوه بر تجزيه و تحليل و بررسى علل عقب نشينى دشمن و شرايط جديد، نسبت به ادامه عمليات نيز تدابير لازم اتخاذ شود. سرانجام تصميم به انجام مرحل سوم عمليات گرفتند. در اين مرحله علاوه بر خستگى نيروها، با تعجيل در عمليات شناسايى هاى لازم انجام نشده بود ولى دو نتيجه مهم در پى داشت : 1 - انهدام دشمن : در محورهاى مختلف ، نيروهاى دشمن در اثر تهاجم پى درپى رزمندگان اسلام دچار ضعف شديد روحى و جسمى شده و قادر به مقاومت نبوده و منهدم شدند. 2 - واكنش دشمن : در طى مرحله سوم عمليات ، دشمن در تاريخ 24 / 2 / 1361 به پاسگاههاى شهابى كه شب قبل به دست نيروهاى خودى فتح شده بود، حمله كرد. به نظر مى رسيد كه دشمن قصد دارد، مانع تحكيم مواضع رزمندگان در منطقه شمالى و گسترش آنها به سمت جنوب بشود، بلافاصله در شب بعد رزمندگان اسلام طى حمليه اى به دشمن ، مجددا پاسگاه مزبور را به تصرف خود درآوردند. مرحله چهارم عمليات از 1 تا 4 خرداد 1361: سرانجام در ساعت 30، 22 اول خرداد 1361 تلاش رزمندگان اسلام براى آزاد سازى خرمشهر با رمز بسم الله القاصم الجبارين يامحمدبن عبدالله صلى الله عليه و آله آغاز شد. در برابر تك سريع غافلگيرانه رزمندگان اسلام نيروهاى عراقى دچار وحشت و سرگردانى شديد شدند و نتوانستند واكنش مهمى از خود نشان دهند و ارتباط يكانهاى دشمن با يكديگر قطع شد.و فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقى از منطقه خرمشهر گوياى از هم پاشيدگى سازمان يكانهاى دشمن در خرمشهر بود. در روز دوم خرداد نتيجه پيكار درخشان بود و قرار گاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود، رسيد. تعداد اسراى عراقى در اين روز از 2830 نفر تجاوز كرد و يكانهاى از دشمن كه در منطقه بين نهر عرايض و شلمچه مستقر بودند، به ميزان زياد منهدم شدند. على رغم حضور گسترده هواپيماهاى عراقى در آسمان منطقه ، عقابان تيزپرواز نيروى هوايى ارتش در پشتيبانى از يكانهاى رزمنده ، در صحنه عمليات بيت المقدس حضورى فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقيها بر روى شط العرب (141) و مناطق تجمع آنان در آن سوى رودخانه ، نقش ارزنده اى در آزادسازى خرمشهر ايفا كردند. در اواخر روز 2 خرداد كربلا پس از بررسى آخرين وضعيت احاطه كامل خرمشهر، تصميم گرفت تا رزمندگان اسلام با ورود به شهر، آن را از لوث وجود نيروهاى عراقى پاك گردانند. سرانجام در ساعت 3 بامداد 3 خرداد واحدهايى از رزمندگان ايران به آن سوى رودخانه وارد شدند. از طرف ديگر جمعى از نيروهاى عراقى مستقر در خرمشهر با استفاده از تاريكى شب و قايق اقدام به فرار كردند كه تعدادى از اين قايقها توسط تكاوران نيروى دريايى هدف قرار گرفتند و سرنشينان آنها غرق شدند. نيروهاى عراقى از ساعت سه و پنچاه دقيقه بامداد تا يك و نيم بعد از ظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه 3 بار اقدام به پاتك كردند و تلاش نمودند تا از طريق جاده شلمچه - خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشكنند، اما هر بار با پايدارى و مقاومت دلاورانه رزمندگان ايرانى مواجه شدند و با ديدن خساراتى عقب نشينى كردند. در ساعت 11 صبح روز 3 خرداد در حالى كه درگيرى شديدى بين قواى ايران و نيروهاى عراق در شمال نهر خين جريان داشت و دشمن درصدد بود تا هر طور شده حلقه محاصره خرمشهر را بشكند، رزمندگان ايرانى از جناح غرب و خيابان كشتارگاه وارد شهر شدند. دشمن در ناحيه گمرگ خرمشهر در كنار اروند اندكى مقاومت كرد كه آن هم بسرعت در هم شكسته شد. سرانجام در ساعت 12 قواى ايران از سمت شمال و مشرق نيز وارد شهر شدند و نيروهاى متجاوز بعثى كه 24 ساعت در محاصره كامل قرار داشتند راهى جز اسارت يا فرار و ياكشته شدن نداشتند بدين جهت واحدهاى عراقى گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند. در ساعت 2 بعد از ظهر، خرمشهر به طور كامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهورى اسلامى ايران برفراز مسجد جامع و پل تخريب شده خرمشهر به اهتزاز در آمد. نتايج: در عمليات بيت المقدس 5038 كيلومتر مربع از اراضي اشغال شده از جمله شهرهاي خرمشهر و هويزه و نيز پادگان حميد و جاده اهواز - خرمشهر آزاد شدند. علاوه بر اين شهرهاي اهواز، حميديه و سوسنگرد از تيررس توپخانه دشمن خارج گرديدند. هم چنين 180 كيلومتر از خط مرزي تامين شد. همچنين با فتح خرمشهر، برتري نظامي ايران بر عراق مورد تاييد كارشناسان و تحليل گران نظامي قرار گرفت. فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه‌اي كه نظاميان عراقي تا مدت زيادي نتوانستند از لاك دفاعي خارج شوند. عمليات بيت‌المقدس موجب شد تا كشورهاي عرب منطقه به تقويت مالي و نظامي عراق مبادرت ورزند. طي اين عمليات حدود نوزده هزار تن از نيروهاي دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر شانزده هزار تن كشته و زخمي شدند